نقاشی و تاثیرآن در درمان بیماری های روانی وافسردگی 🎨

نقاشی از ابزارهای کمک به تشخیص و درمان اختلالات روحی و روانی به‌ ویژه در کودکان ، گرایشی به نام هنردرمانی است که از طریق شاخه‌های مختلف آن ، افراد احساسات و تفکرات خود را نشان می‌دهند. تاریخچه هنردرمانی به اواسط قرن گذشته بازمی‌گردد. هنردرمانی به مفهوم روانشناختی نخستین ‌بار با نام مارگارت نامبرگ ، معلم نقاشی شناخته شد. وقتی که وی مشغول تدریس نقاشی به کودکان بود ، متوجه شد که هنر تداعی آزاد روان و ارتباط نمادین ناخودآگاه را به شکلی بدون سانسور، عینی و مشاهده آگاهانه «خود» است.

● هنردرمانی چیست؟

«انجمن هنردرمانی آمریکا در سال ۲۰۰۳، هنردرمانی را اثر هنر و فرآیند کار بر آگاهی مراجع از خود و مقابله با علایم بیماری و استرس تعریف کرده است. آنان معتقدند فعالیت های هنری، توانایی های عقلی و احساسات مثبت را در بیمار افزایش می دهد.»  

هنردرمانی بیشتر برای کودکان کاربرد دارد یا بزرگسالان؟

این تکنیک برای هر دو دسته مورد استفاده قرار می‌گیرد اما برای کودکان بیشتر کاربرد دارد. از آنجا که کودک از بیان تفکراتش عاجز است و احساساتش را بروز نمی‌دهد این تکنیک بیشتر جواب می‌دهد.

موسیقی‌درمانی: یکی از عالی‌ترین ابزارهای هنردرمانی است مخصوصا برای افرادی که هوش موسیقایی قوی دارند. از آن‌ها می‌خواهیم که بنوازند تا اعتماد‌به‌نفس‌شان از این طریق بالا رود. کسانی که از اجتماع و تعاملات اجتماعی آزرده یا دچار بیماری اوتیسم هستند برای افزایش تعاملات اجتماعی از این شیوه چه به صورت فردی و چه گروهی برای ارتقای رشد اجتماعی‌شان استفاده می‌کنیم که البته برای افرادی که در محدوده سنی 20 تا 40 سال دچار افسردگی نیز هستند بسیار مفید است.

سفال‌درمانی ومجسمه سازی :در این شاخه حرکت هماهنگی چشم و دست برای کودکان بسیار مهم است. همچنین برای بزرگسالانی که دچار آسیب‌های مغزی شده‌اند جهت تقویت حافظه هیجانی مناسب است. برای معلولیت‌هایی که مهارت‌های حرکتی‌شان را از دست داده‌اند، این تکنیک به‌کار برده می‌شود.

نقاشی‌درمانی: عمده‌ترین شاخه هنردرمانی، نقاشی است که هم نقاشی‌ خانواده مد نظر ماست و هم نقاشی‌ای که خود کودک از روی حسش می‌کشد (نقاشی آزاد). در نقاشی‌های خانواده، وقتی می‌بینیم بچه، پدرش را نمی‌کشد یا خواهر و برادرش را حذف می‌کند یا این‌که خودش را ترسیم نمی‌کند مسلما تعارض در این خانواده وجود دارد. نقاشی کودک کاملا گویاست و به صورت مستقیم با خصوصیات و روحیه‌اش همخوانی دارد و در ضمن هم به شکل پروسه‌ای یا فرآیندی می‌توان به آن پرداخت. در حوزه نقاشی، وقتی ما نقاشی کودکان را می‌بینیم کاهش اضطراب و افزایش شادی در آن‌ها به وضوح دیده می‌شود. خطوط کشیده‌شده و رنگ‌ها همگی احساسات کودک را بیان می‌کند.

از میان شاخه‌هایی هنر، کدام‌یک برای کودک تاثیرگذارتر است؟

نقاشی‌درمانی و تئاتردرمانی بسیار اثرگذار است. تئاتردرمانی خیلی خوب کمک می‌کند که تمام حس‌ها، ناگفته‌ها، ناشناخته‌ها و آنچه کودک احساس عجز و ناتوانی دارد با ایفا کردن نقش، به بیان رفتار و ‌منش بپردازد. بازی‌درمانی هم بسیار عالی است که ما این را جزو شاخه‌های هنردرمانی محسوبش نمی‌کنیم زیرا هم تاریخچه جداگانه‌ای دارد و هم طیفش گسترده‌تر است.اما دربین این شاخه های هنری نقاشی بهترین راه درماه افسردگی واختلالات روانی است.

نقااشی میتواند در درمان کودکانی که اعتماد‌به‌نفس پایینی دارند و دچار اختلالات خلقی، اضطرابی و روان‌پریشی هستند؛ کودکانی که پرخاشگر و رفتارهای خشونت‌آمیز از خود نشان می‌دهند. همچنین برای اختلال یادگیری. در کل برای درمان و تشخیص اکثر اختلالات مربوط به کودک کاربرد دارد. البته ناگفته نماند هنردرمانی نیاز به برنامه تخصصی روان‌شناختی دارد: 1-زمینه، علاقه و استعداد فرد بررسی شود. 2-زمان مناسب با توجه به ساختار و ابزار کافی برای تمامی اختلالات. در کل می‌گویم هنردرمانی برای غلبه بر استرس، افزایش خلاقیت، خودآگاهی، بیان خود، ابراز هیجانات مانند خشم، نفرت، عشق، جلوگیری از خودسانسوری یا بازداری از خود، خودتخریبی و فوبیا کاربرد دارد.

هنردرمانی، یک خوبی که دارد این است که نیاز به آموزش‌های قبلی ندارد اما استعداد لازم است. در هر صورت گاهی ما نمی‌توانیم شرایط سخت را از بین ببریم اما می‌توانیم کاری کنیم که فرد با این شرایط کنار آید و سازگاری داشته باشد.

یکی از دغدغه‌های والدین، رفتار پرخاشگرانه کودک‌شان است، که هنردرمانی و نقاشی نقش بسزایی در درمان این نوع اختلالات دارد.

ما باید پرخاشگری را به‌عنوان یک معلول در نظر بگیریم و به دنبال علت باشیم. والدین فقط دل‌شان می‌خواهد کودک آرام و مطیع باشد و تا برخلاف این مساله عمل کند اصطلاح پرخاشگری به وی داده می‌شود. ما باید ببینیم علتش چیست. اگر بر اثر بیماری خاص باشد یا این‌که به‌عنوان یک عارضه فیزیولوژیک و اعصاب و روان باشد، می‌توان از هنردرمانی استفاده کرد تا اضطراب را پایین آورد و رفتار همدلی و تعاملی را افزایش داد و حالت خشم را کنترل کرد. تمامی این‌ها بستگی به‌خصوصیات کودک، جنس، سن، علاقه و سلامت فیزیکی‌اش دارد. برای بچه‌های پرخاشگر ما آموزش می‌دهیم که با شیوه‌های دیگری غیر از خشونت فیزیکی یا کلامی، آنچه را که می‌خواهند بگویند.

 استفاده از تکنیک هنردرمانی برای کودکان پیش فعال باید دارای زمان‌های محدود و کوتاه‌مدت باشد زیرا تمرکز این بچه‌ها کم است اما باید تنوع فعالیت در کنارش باشد یعنی از هریک شاخه‌ها استفاده کنیم اما در حد چند دقیقه. شاخه‌هایی که برای آن‌ها فعالیت و تحرکات بیشتری داشته باشد برایشان بهتر است.

و اما  کابرددد هههای دیگر هنر درمانی.....

هنر درمانی و سوءمصرف و ضربه روحی: نتایج مطالعات متعدد، تاثیرات هنر درمانی فردی و گروهی کوتاه مدت را بر کاهش اضطراب و افسردگی و علایم اختلال استرس پس از ضربه و افزایش عزت نفس نشان می دهد.

هنر درمانی و اعتیاد: موثر در کمک به مراجعان برای اعتراف به اعتیادشان، تسهیل سازی تغییر و کاهش انزوا.

هنر درمانی به عنوان یک مداخله برای این گروه بیشتر از شیوه کلامی قابل تحمل است.                   

هنر درمانی و زوال عقل: مطالعه نتایج متعدد و یک آزمون (آماری) کوچک کنترل شده تصادفی، حاکی از این تاثیرات است: کاهش افسردگی و افزایش در دقت، جامعه پذیری، تیز حسی روانی، توان جسمی و آرامش.

 هنر درمانی و اختلالات خوردن: نتایج مطالعات نشان می دهد، هنر درمانی به شیوه ای مقتضی بیماران را برای مذاکره و مدیریت هیجانات و مسایل روانشناختی، توانا می کند.

هنردرمانی و دشواری های یادگیری: نتایج مطالعات نشان می دهد، کار فردی و گروهی در درازمدت، دشواری های رفتاری را اصلاح می کند، احساس درماندگی را کاهش می دهد و همچنین قابلیت شکل گیری نماد ها و توانایی تکمیل وظایف رشدی را بهبود می بخشد.

هنردرمانی و مجرمان: نتایج مطالعات نشان می دهد، هنر درمانی می تواند برای مجرم نسبت به جرم در اولویت واقع شود، روابط مجرم را اصلاح کند، بینش او را افزایش دهد، رفتار های وابسته به جرم را تغییر دهد و درست نمایی تکرار جرم را کاهش دهد.

هنردرمانی و علاقه مندان به داروهای مسکن: نتایج مطالعات و یک آزمون کوچک کنترل شده تصادفی، نشان می دهد، هنر درمانی فردی و گروهی، این افراد را قادر می سازد که با تغییر در سلامت، تصویر بدن و رفتار سازگار شوند. هنر درمانی همچنین موجب افزایش عزت نفس و کیفیت زندگی، ابقای هویت و تسکین و کنترل روان شناختی درد می شود.

هنردرمانی و افسردگی: بررسی با هنردرمانی گروهی، افزایش عزت نفس و بهبود در روابط این بیماران را نشان می دهد.

 هنر درمانی و اختلالات شخصیت: مطالعات نشان می دهد، هنر درمانی در این بیماران می تواند، مدیریت تجربیاتی که بر اثر آنها به شدت از هیجان لبریز می شوند را بهبود بخشد و گرایشات مخرب آنها را اصلاح کند.

هنر درمانی و روان پریشی و اختلالات وابسته به روان پریشی: نتایج مطالعات و یک آزمون کوچک کنترل شده تصادفی، افزایش توانایی وارد شدن به روابط و باقیماندن درآنها، توانایی نماد سازی و رشد دفاع های بالیده، کاهش نیاز به خدمات بهداشت روانی و جذب مراجعان به مداخلات روان شناختی را نشان می دهد.

 هنر نقاشیو کودکان و نوجوانان: نتایج مطالعات و یک آزمون کوچک کنترل شده تصادفی، نتایج مثبتی را در زمینه تحصیلی و بهداشت روانی با استفاده از روش های گوناگون هنردرمانی، همچنین افزایش توانایی نمادسازی، کاهش خشونت و بسامد علایم، فرونشاندن استرس و تسهیل روابط و تعاملات را نشان می دهد.

هنردرمانی و اختلال کم توجهی پر تحرکی: نتایج مطالعات، تغییرات مثبت در عزت نفس، خودگردانی و توانایی برای فعالیت در یک محیط اجتماعی را نشان می دهد.

هنردرمانی و طیف اختلالات در خودماندگی (اوتیسم): نتایج مطالعات نشان می دهد، هنر درمانی فردی در دراز مدت بر ارتقای شناختی و رشد هیجانی، ایجاد توانایی برای ارتباط و کاهش رفتارهای مخرب موثر است.

● هنردرمانی در ایران

هنردرمانی از چه زمانی در ایران برای تشخیص و درمان به‌کار گرفته شد؟

در سال 1381 که سازمان نظام روانشناختی و روانشناسی تشکیل شد، مرکز مشاوره مورد توجه قرار گرفت. ابتدا در این مراکز فعالیت‌ها کلی بود و به مرور شکل تخصصی به خود گرفت و هنردرمانی هم یکی از این رشته‌های تخصصی شد. تا پیش از این جریان اصلا هنردرمانی در جامعه ما مورد استفاده قرار نمی‌گرفت. اما امروز به اثبات رسیده که هنر می‌تواند روان انسان را درمان کند.

امروزه در مراکز برخی درمانی و کلینیک ها هنر درمانی وجود دارد.اما هیچکدام به اندازه آموزشگاه های هنری و مرااکز آموزشی موفق نبوده اندو تاثیر آنها بیشتر و چشمگیرتر بوده است.

آموزشگاه هنری رادین تبریز