97/02/11 0 دیدگاه 3425 بازدید

نوشته شده توسط  مدیر 

بسم الله الرحمن الرحیم

 

 

عنوان :

طراحی فضاهای آموزشی

 

پژوهشگر:

رسول رضائی

استفاده بدون اجازه پژوهشگر به هر عنوان پیگرد قانونی دارد .

09149134731

آموزشگاه رادین : 32829834-041

 

 

 

 

 

فهرست مطالب

چکیده :..................

مقدمه :..................

فصل اول

 اصول و ضوابط طراحی فضای آموزشی:..............

طراحی اصولی شکل کلی فضای معماری ...............

ساختن فضای آموزشی با عملکرد بالا ................

ایجاد فضای مطلوب و منطبق با شرایط جسمی و روانی دانش آموزان ..............

محیط دلپذیر................

وضوح وخوانایی..............

در نظر گرفتن فضای بازی .................

تنوع.............

مشخص کردن محدوده ها بوسیله کف سازی................

طراحی جزئیات فضاها با توجه به الگوهای رفتاری کودکان..............

ایجاد حس کنجکاوی و خلاقیت.............

رعایت عوامل زیبائی شناسی...............

رعایت قیاس و مبلمان...............

ورودی مدرسه...............

فصل دوم

تاثیر رنگ در طراحی فضاهای آموزشی................

تعریف رنگ..................

انواع رنگ...................

نقش رنگ در آموزش ...................

نقش رنگ فضای مدرسه در بهداشت روانی دانش آموزان ..............

تاثیر رنگ های مختلف بر خلاقیت .................

رنگ قرمز...............

رنگ زرد..................

رنگ لیمویی...................

رنگ نارنجی................

رنگ سبز...............

رنگ سبز در تن ها متفاوت...............

سبز یشمی................

سبز تیره.................

آبی................

بنفش و ارغوانی...................

ارغوانی مایل به آبی................

مدرسه خوش رنگ.................

تاثیر رنگ بر یادگیری................

کاربرد رنگ در ایجاد نظم فکری و بصری...............

فصل سوم

تاثیر فضاهای آموزشی بر خلاقیت کودکان ...............

تعریف خلاقیت...............

هوش و خلاقیت..............

طراحی فضایی مناسب برای کودکان.............

رهیافت های طراحی برای کودکان.............

دریافت حسی و هوشی فضای معماری..............

رابطه خلاقیت و آموزش و پرورش ............

مدرسه و خلاقیت..............

نقش محیط کلاس در پرورش خلاقیت..............

نتیجه گیری.............

 

 

 

 

چکیده :

 

فضای آموزشی به عنوان یکی از مهم ترین فضاهای شهری باید مورد توجه قرار گیرد . زیرا اولین محیط خارجی رسمی که مقررات در آن اعمال می گردد مدرسه است و فرزندان ما در آن قرار گرفته و حداقل 5 ساعت از ساعات مفید خود را در آن می گذرانند . بنابراین محیطی آرام ، دوست داشتنی و لذت بخش موجب جلب توجه و تمایل دانش آموزان برای حضور در مدارس شده است و باعث رشد روانی سالم فرزندان این مرز و بوم می شود . برای دست یابی به این مهم ، شناخت روحیات ، آشنایی به نکات آموزشی ، خواست دبیران و مسئولین مدارس و همچنین ضوابط و مقررات و بسیاری از نکات ریز ودرشت لازم است .

در طراحی مدارس ایران چند نکته جلب توجه می نماید

  1. هویت بخشی و شخصیت بخشی به فضاهای آموزشی ؛ 

2 - طراحی های نامناسب محوطه ها و استاندارد نبودن کفپوش آنها با توجه به عملکرد ؛

3 -  مناسب نبودن طراحی های فضای مدرسه برای کودکان معلول جسمی – حرکتی ؛ 

4 - نکاتی مهم در مورد سرویس های بهداشت ؛ 

5 - بهبود بخشی به کیفیت طراحی داخلی فضاهای درس و کارگاه  .

 

مقدمه :

 

یکی از مهمترین اماکنی که باید نگاه دوباره ای از زوایه تاثیر رنگ ها در آن ها صورت گیرد ، فضاهای آموزشی به ویژه مدارس ابتدایی است ؛ چرا که فرایند خاطره سازی از رنگ ها از سنین کودکی آغاز می شود . این در حالی است که متاسفانه نقصان بزرگی در این زمینه دیده میشود و اگر از معدود استثنا ها بگذریم ، کمترین توجهی به این بحث نشده است. مدارس ما در بهترین شرایط فقط به اصول ایمنی و مهندسی توجه میکنند ؛ اما این که متخصصان هنری و روان شناسی که تجارب ارزشمندی در این زمینه دارند ، چقدر امکان حضور ، مشاوره و اجرا در فضاها ی آموزشی ما دارند به نظر نمی رسد توجه چندانی را جلب کرده باشد .

با توجه با این که فرزندان ما در هر سنی که باشند ، با رنگ ها ارتباط برقرار و شروع به تصویر سازی می کنند و آغاز خاطره سازی از رنگ ها از دوره نوزادی شکل می گیرد و نخستین ملاقات نوزاد با جهان به واسطه رنگ ها اتفاق می افتد، بنابراین دلپیذیر کردن این ملاقات نوزاد، با جهان باید با واسطه رنگهای شاد و مفرخ باشد . به همین دلیل است که امروزه بسیاری از تولید کنندگان اسباب بازی و وسایل کودک توجه زیادی به این قضیه نشان می دهند ؛ چرا که تجربه های نخستین کودک از رنگ ها تاثیر شگرفی بر ذهن او می گذارد و می تواند ذخیره ارزشمندی برای سال های بعد فراهم کند .در سال های آغازین آموزشی هم می بینیم که طراحان کتاب های درسی توجه خاصی رو رنگ ها نشان می دهند ، چرا که پژوهش ها نشان می دهد تنوع رنگ ها و استفاده از رنگ های روشن و شاد می تواند به ارتقای قدرت یادیگری کودکان کمک کند . البته تاثیر رنگ بر ذهن و روان کودکان فقط محدود به کتاب ها نیست ، چرا که کودکان تاثیر زیادی از اجزای فضای آموزشی ( رنگ نیمکت ، رنگ دیوار ها و سقف کلاس ها راهروها ، دیوار حیاط مدرسه ، پنجره ها و وسایل کمک آموزشی ) می گیرند .

همین دلیل است که امروزه در فضاهای آموزشی استاندارد از رنگ های سبز ، زرد ، قرمز ، آبی و سفید به میزان قابل توجهی استفاده می شود . در واقع رنگ ها هم در قالب کتاب های آموزشی و هم در اجزای دیگر فضاهای آموزشی به بالا رفتن میزان یادیگری کودکان کمک می کنند ، در نقطه مقابل اگر به اهمیت رنگ ها در عمل توجه نشود نتایج معکوس خواهیم گرفت .

نکته مهم دیگر تناسب رنگ ها با دوره های مختلف آموزشی است؛ مثلا تاکیدی که بر شاد و تند بودن رنگ ها در دوره ابتدایی می شود ، برای دوران آموزشی متوسطه وجود ندارد .

 

 

 

 

فصل اول

 

 

اصول و ضوابط طراحی فضاهای آموزشی

 

طراحی و معماری مدارس امروزی ، در سر تا سر دنیا بر اساس 3 مورد ، مسئولیت پذیری ، کار پر بار ، یادگیری مادام العمر ( تداوم ) انجام میگیرد. این امر بر ساختن فضاهای آموزشی با عملکرد بالا ، تنها به وسیله کنش در مفهوم پژوهش ، مبنی بر برنامه های مراکز فراگیری و راهبردهای اجتماعی و اطلاعات کاربردی و عملی در این زمینه ، میسر خواهد بود و در ادامه به اهم آن می پردازیم :

1 –1- طراحی اصولی شکل کلی فضای معماری :

معماری تنها هنری است که ما را در بر گرفته است و انسانها بیش از آنکه بر فضا تاثیر بگذارند از آن تاثیر میپذیرند . از این رو شکل کلی فضای معماری اهمیتی خاص دارد .یک فضای نا منظم و تکراری ، بی نظمی و نا هنجاری را القاء میکند و یک ساختمان حجیم ، قدرت و پول را به رخ میکشد . فضای هندسی و منظم ، نظم را القا میکند .سابقا فضای هندسی در معماری آن چنان اهمیت داشته است و مهندس باشی با بهره وری از علم هندسه و نجوم ، بدون حضور معماری باشی و ناظر باشی وظیفه طراحی بسیاری از عناصر ، از جمله شکل کلی فضای معماری را به عهده داشته است .روش معماران گذشته ایرانی در راستای آن بوده است تا از جذابیت فرم کاسته شود و غنای فضا افزوده شود.

1 –2- ساختن فضای آموزشی با عملکرد بالا :

ضرورت به تفکر وا داشتن کودکان در کتابخانه ها قلب یادگیری خواهد بود . در کشورهای پیشرفته امروزی ، نقش کتابخانه و نسبت رابطه کتابخانه با آموزش و پرورش را ، از لحاظ تکنولوژی و جامعه شناسی مورد بررسی قرار دادند و سپس بر تعریف معینی از این کلمه در میان اقشار جامعه پرداخته اند وسپس صراحتا هدف روشهای یادگیری در کتابخانه را مورد تحلیل و ارزیابی قرار دادند. و به وضوح دریافته اند که کتابخانه ها که تنها 5 درصد از فضای فیزیکی را اشغال میکنند ، تاثیر 100درصد دارند و این درجه بزرگی از عملکرد است . هدف اولیه آنان ایجاد مدلی قابل اطلاق به دیگر مدارس است و نه ایجاد جعبه یا اتاق و یا قفسه ای جهت کتابها ، بلکه آنان در ایجاد فضایی که در ارتباط پیوسته میان مدرسه و کتابخانه باشد میکوشند . آنان در اولین قدم کتابخانه را از طبقه ای که در انزوا قرار گرفته بود و همچنین مطالعه را که در حاشیه قرار داشت به کلاسهای درس منتقل کردند و بدین ترتیب به مطالعه و یادگیری به عنوان دو اصل متعامل تاکید ورزیدند .

1 –3- ایجاد فضای مطلوب و منطبق با شرایط جسمی و روانی دانش آموزان :

فضاهای مرتبط با فعالیت کودکان باید دارای شرایط مناسب و مطلوب برای رشد فیزیکی ، ذهنی ، عاطفی و اجتماعی آنان باشد . تحقق این امر از طریق بکار گیری ضوابط طراحی معماری ای که منطبق با شرایط جسمی و روانی کودک باشد ، امکان پذیر است . اهداف اساسی طراحی و مناسب سازی فضا های کودکان را میتوان به ترتیب زیر بر شمرد :

1-4- محیط دلپذیر :

 نقاشی های کودکان نشان می دهد که کودکان در تصوراتشان ، فضا را چگونه می بینند . آنان بطور دقیق و کامل ( بعنوان کاربر) فضا را قبول کرده و آن را با جزئیات در ترسیماتشان بیان می کنند ، که باعث تعجب است .

1-5- وضوح و خوانایی :

از دیگر شرایط دلپذیری محیط ، تامین وضوح و خوانایی است . کوین لینچ می گوید : تصویر شایسته از محیط به شخص نوعی احساس امنیت میدهد . وی همچنین غرض از داشتن تصویر روشن از محیط را چنین عنوان میکند که فرد بتواند به آسانی اجزای محیط را بشناسد و آنها را در ذهن خود ، در قالبی به هم پیوسته ارتباط دهد در واقع ، سامان یافتگی و امنیت روانی حاصل از این دو فرایند است که احساس دلپذیری را در محیط ایجاد میکند .

1-6- در نظر گرفتن فضای بازی :

 بازی یکی از مهم ترین عوامل در شکوفایی و بالندگی جسم  و روان کودکان است . بزرگترین بخش های بازی های انفرادی وگروهی کودکان باید در فضاهای باز صورت گیرد ، زیرا این فضاها اولین مکان برخورد مستقل کودک با جهان خارج از خانه است . برنامه ریزی و طراحی زمین بازی باید پاسخگویی نیازهای کودکان و نوجوانان در دوره های گوناگون رشد باشد . از دیدگاه برخی روانشناسان ، ماهیت دوران کودکی ، بازی و اکتشاف است .اما این دو فعالیت باید در محیطی امن صورت گیرد که این کار با تمهیداتی در طراحی فضاها امکان پذیر خواهد بود . محیط خارجی بطور طبیعی تحریکات حسی را ایجاد میکند . کودکان محیط پیرامون خود را با جزئیات درک می کنند . رنگها ، بافت ها ، شکل ها و در نهایت طرح زمین بازی ، کودک را برای ایجاد ارتباط با محیط و فراگیری بیشتر ترغیب میکند .

1-7- تنوع :

تنوع و غنی بودن محیط ، که تمرینی در جهت کاربرد حواس گوناگون مانند بینایی ، شنوایی ، و لامسه است و از این طریق ایجاد تنوع در رنگ ، صدا ، بافت و ... تامین می شود .

1-8- مشخص کردن محدوده ها بوسیله کف سازی :

کف سازی مشخص ، روش موثری برای تعیین یا ایجاد ارتباط بین سطوح مختلف یک سایت است . مثلا یک

محوطه ورودی برخوردار از نوع کف سازی ، که متشکل از الگویی خاص و مصالح معینی باشد ، به فضا هایی که در تقابل این محوطه قرار می گیرند ، وحدت و هویت خواهد بخشید و در ایجاد احساس قلمرو در کودکان سهیم خواهد شد . در ضمن بر میزان تنوع و مطلوبیت بصری محیط نیز خواهد افزود .

1-9- طراحی جزئیات فضاها با توجه به الگوهای رفتاری کودکان :

لازم است شعاع حرکت و حیطه طبیعی تحرک گروه های مختلف سنی بررسی شود و طراحی جزئیات فضاها متناسب با توانایی های جسمی و ویژگی های روانی و هماهنگ با الگوهای حرکتی و رفتاری آنان طراحی شود.

1-10- ایجاد حس کنجکاوی و خلاقیت :

 آنچه مسلم است ، معماری حس کنجکاوی و خلاقیت را بر می انگیزد . با انتخاب هوشمندانه و استفاده از ابزارهای مشخصی همچون مصالح ، فرم ، بافت می توان به غنای فضا افزود .

1-11- رعایت عوامل زیبائی شناسی :

عوامل زیبائی شناسی در محیط باید طوری طراحی شوند که کودک را به آموزش ترغیب کند . از این رو باید محیطی شاد و سرشار از انرژی را ، با توجه به هر گروه سنی ، توسط رنگها و حجم ها پدید آوریم .

1-12- رعایت قیاس و مبلمان :

طراحی فضای منطبق با شرایط کودکان بطور قطع بستگی به شناخت کافی از ویژگی های رشد آنان دارد . خصوصیات جسمی و روانی کودکان در مراحل مختلف رشد ، اساس برنامه ریزی فضا و طراحی برای آنان است .اندازه میز و صندلی ، کمد های اسباب بازی و نیز ارتفاع مناسب دستگیره درها ، دستشویی ها ، شیرها و... ضروری است. اگر فضا و عناصر آن متناسب با اندازه های کودکان باشد ( از جمله : قطعات متنوع مبلمان ، نیمکت ، میز وصندلی ، تابلو ها ، قفسه ها و... ) آنان به سادگی میتوانند از فضاها و وسایل مربوط به خود استفاده کنند . به همین سبب کودکان اثاثیه و مبلمانهایی را که با مقیاس و در حد و اندازه آنان ساخته می شود و در تقابل و مرتبه چشمانش است را بیشتر دوست دارند ، به طوریکه دیگر مجبور نیستند برای استفاده از آنها قد بکشند .

1-13- ورودی مدرسه :

اولین برخورد دانش آموز با فضای فیزیکی مدرسه در هنگام ورود و نیز آخرین برخورد او در زمان خروج از مدرسه در محل در ورودی اتفاق می افتد . لذا چگونگی طراحی و اجرای آن در حالات روحی دانش آموزان

 تاثیر میگذارد .

در واقع درها و ورودی ها مرزی را چه از نظر روانی و چه از نظر فیزیکی بین داخل و خارج مدرسه ایجاد کرده و این آگاهی را در دانش آموزان ایجاد می کنند که از آستانه ای عبور کرده و وارد مدرسه شده اند . در نتیجه ورودی باید خوانا و مشخص طراحی شود تا مرز بین داخل و خارج را نشان دهد .از طرف دیگر در ورودی باید دعوت کننده نیز باشد تا دانش آموزان را به داخل مدرسه جذب کند .

از نظر عملکردی نیز فضای ورودی علاوه بر آن که به عنوان سایه بان و باران گیر مورد استفاده قرار میگیرد باید برای تجمع و ملاقات و انتظار نیز بهره برداری شود .

توجه به نکات زیر در طراحی ورودی مدرسه میتواند بر زیبایی و کارایی مدرسه بیفزاید :

1 – برای ورودی مدرسه ، سر درب مناسب طراحی شود . نام مدرسه میتواند در سر درب ( با استفاده از کاشی یا تابلو ) تعبیه شود .

2 – درب ورودی برای دانش آموزان جذاب و با مقیاس دانش آموزان باشد . ساخت درب های ورودی با ارتفاع بلند به همراه نرده های طویل به منظور جلوگیری از ورود و خروج غیر مجاز دانش آموزان زندانی بودن را تداعی میکند و از جذابیت مدرسه می کاهد .

3 – در رنگ آمیزی درب ورودی مدرسه ابتدایی از رنگهای شاد و گرم استفاده شود .

4 – استفاده از گیاهان در ورودی مدرسه میتواند علاوه برا ایجاد جذابیت ، بر محبوبیت مدرسه در نظر دانش آموزان نیز بیفزاید .

چند نکته مهم در رابطه با طراحی نما :

1 – برای طراحی نما باید به شرایط فرهنگی _ اجتماعی محیط باید توجه داشت .

2 – برای طراحی نما باید به رابطه نما با اقلیم و شرایط آب و هوایی محیط توجه نمود .

3 – برای طراحی نما باید به رابطه آن با شرایط فیزیکی محیط توجه نمود .

 

فصل دوم

 

 

تاثیر رنگ در طراحی فضاهای آموزشی

 

 

 

2-1- تعریف رنگ :

عبارست است از ارتعاش نسبی انرژی و ضبط آن به وسیله سلول های محیطی که پس از انتقال به مغز اثر آن متظاهر میشود . به عبارت دیگر نوری که از سطح اشیا به چشم انسان منعکس می گردد رنگ نامیده میشود.

2-2- انواع رنگ :

الف ) رنگهای اصلی یا اساسی

ب) رنگهای فرعی یا کمکی

رنگهای اصلی : منظور از رنگهای اصلی یا درجه اول رنگهایی هستند که معمولا از ترکیب هیچکدام از رنگهای دیگر حاصل نمی شوند . از ترکیب رنگهای اصلی رنگهای کمکی بوجود می آیند .

2-3- نقش رنگ در آموزش :

هیچکس نمیتواند منکر اثرات رنگها در امر آموزش باشد . زیرا همه رنگها در همه حالات ، بخصوص زمانی که آدمی تمرکز پیدا می کند و سلول های مغزی اش شروع به ضبط و نگهداری داده های جدید می کنند ، در تمام افراد بشری یکسان عمل می کنند .پس با توجه به بیان فوق باید در تمام مراحل آموزش به اهمیت رنگها واقف بود و با توجه با این آگاهی سعی و اهتمام داشت که هر رنگ را در جای خود استفاده کرد تا اثرات مثبت آن به مرور زمان قابل رویت باشد . باید به یک سری تمهیدات مناسب کاری کرد که بین کودک و نوجوان با دنیای رنگارنگ پیرامون او نوعی تعامل ایجاد شود و در سایه این دوستی و شیفتگی امر یادگیری به سهولت و با لذت انجام گیرد . اصلا این یک امر پذیرفته شده است که والدین و اولیای مدارس وظیفه دارند که با استفاده درست و روان شناسی شده از رنگهای مختص گروه سنی کودک و نوجوان زمینه بسیار مناسبی فراهم سازند تا دانش آموزان با انبساط خاطر و نوعی آرامش درونی و بیرونی به مقوله یادگیری بپردازند به عنوان مثال کلاسی که با رنگ گرم و شاد رنگ آمیزی شده به مراتب آموزش و یادگیری در آن به سهولت و سرعت انجام می گیرد تا کلاسی که با رنگ تیره رنگ آمیزی شده و به نوعی کسالت و در خود فرو رفتن را پدیدار می سازد . بنابراین برای نیل به هدفی خوب و سازنده و استفاده بهینه از رنگها در امر آموزش کودکان و نوجوانان باید از طرق مختلف و در محل های خاص ، کوک و نوجوان از رنگ های متناسب با روحیات آنان استفاده کرد . رنگ آمیزی آموزشگاه ها و استفاده از وسایل تحریر که رنگ مناسبی دارند ، امری حساس و دقیق است . قبل از هر چیزی بهتر است متوليان آموزشگاه ها و مدارس بجاي اعمال سليقه شخصي كه متناسب سن و طرز فكرخاص خود آنان است و دربسياري مواردگريزي از آنها نيست ،

 

باتوجه به علاقه ها و نيازهاي روحي و فكري كودكان و نوجوانان درحال تحصيل اعمال نظركنند .  چراكه به عنوان مثال فردي كه چهل سال سن دارد ، طرز فكر،خواسته ها ، ابعادمختلف روحي و...او با دانش آموزاني كه سيزده ، چهارده سال سن

دارند متفاوت است.

 

2-4- نقش رنگ فضاي مدرسه در بهداشت رواني دانش آموزان

دانش آموزي كه از ايمني رواني برخوردار است ازمهارتهاي گوناگوني كه درمدرسه كسب كرده با اعتماد به نفس كامل و به موقع استفاده ميكند وميتواند درمواقع حساس درست تصميم بگيرد .

سلامت جسمانی + رواني = انسان سالم

ميزان آشنايي معلمان دوره هاي آموزشي با ويژگي هاي عاطفي و رواني دانش آموزان درسنين مختلف يكي از عواملي است كه ميتواند تامين كننده ايمني رواني دانش آموزان باشد . بهداشت رواني دانش آموز اگرنگوييم بيشترازسلامت جسماني او حائز اهميت است ، لااقل به همان اندازه مهم وقابل توجه است . درعلم روانشناسي ، بهداشت رواني به قابليت برقراري ارتباط هماهنگ باديگران ، تغيير و اصلاح محيط فردي و اجتماعي وحل تضادها وتمايلات شخصي به طور منطقي ، عادلانه و مناسب گفته ميشود كودكي كه از ايمني رواني برخورداراست توانايي احترام به خود را  داراست و ميتواند توانايي هايش را درحد واقعي و همانطوركه هست قلمداد كند ، درمدرسه ارتباط خوبي با همكلاسي هايش برقراركند و دوستي و احترام ديگران را جلب كند  . اين كودك درآينده نيز قادرخواهد بود نيازهاي زندگي شخصي اش را تامين كند و از اعتماد به نفس خوب و روحيه اي شاد برخوردار باشد . بيشترين عاملي كه باعث به وجود آمدن افت تحصيلي دردانش آموزان ميشود وجود نداشتن ايمني رواني براي فرزندانمان در خانه يا مدرسه است . دانش آموزي كه ازايمني رواني برخورداراست ازمهارتهاي گوناگوني كه درمدرسه كسب ميكند با اعتماد بنفس كامل وبه موقع استفاده میكند و ميتواند در مواقع حساس درست تصميم بگيرد . طراحي محيط از نظر نور و رنگ يكي ازعوامل بوجود آورنده ايمني رواني در مدارس است . زيرا نور و رنگ واكنش هاي انسان را تحت تاثير قرارميدهد و واكنش هاي مثبت و منفي به دنبال خواهند داشت . يكي از وظايف آموزش و پرورش بانشاط كردن محيط هاي آموزشي و استفاده از رنگ آميزي مناسب درمدارس است ، چرا كه فضاي شاد و ايمن درمدارس علاوه برآنكه به دانش آموزان شادماني ميدهد . ازافسردگي معلمان هم جلوگيري و انگيزه آنان را براي كار و فعاليت مستمر بيشتر ميكند . هررنگي طول موج ويژه اي دارد و باعث ميشود احساسي

 

خاص درفرد بوجود آيد . مثلا : قرمز با طول موج بالا درفرد ايجاد هيجان ميكند و بنفش فرد را به آرامش فرا ميخواند . پس بهتراست كه مدارس ، رنگي ميان اين دو را براي رنگ آميزي ديوارها به كاربرند . اگرچه نبايد ازيك رنگ براي قسمت هاي محيط آموزشي استفاده شود و بايد با توجه به كاربرد فضا ، رنگ مناسبي برگزيد . علاوه بررنگ ، نور نيز درتقويت روحيه دانش آموزان نقش مهمي ايفا ميكند . براي مثال ، تحقيقات نشان داده پسر بچه هاي بي قرار و خستگي ناپذير بايد درمحل هاي نورپردازي شده با نورملايم قرارگيرند و براي  كودكان بي توجه و مسئوليت ناپذير بايد از رنگ

معكوس استفاده كرد . مدارس ابتدايي بايدكلاس هايی داشته باشند با سقف سفيد و ديوارهايي به دور از شفافيت كه بارنگ هايي ازقبيل آبي ، زرد يا قرمز رنگ آميزي شده باشند . اين رنگ ها ميتوانند به صورت همراه بكار بروند ، ولي استفاده از رنگ آبي كم رنگ كه حالت سردي را القا ميكند ، دراين مقطع توصيه نميشود حتي رنک روپوش دانش آموزان ، بخصوص دانش آموزان دختر ، درايجاد ايمني رواني موثراست . ايمني رواني موضوع بسيار مهمي است كه متاسفانه آنطور كه بايد به آن توجه نميشود ، درحالي كه ايمني رواني ميتواند از مدرسه به خانه منتقل شود و از خانه به اجتماع .  با روش هایی آسان و به ظاهر کم اهمیت می توان بهداشت روانی دانش آموزان را تقویت کرد . یکی از این روشها پخش موسیقی های ملایم در طول مدت زنگ تفریح در مدارس است ، زیرا همین موسیقی ملایم موجب افزایش تمرکز دانش آموز و آماده سازی ذهنی او برای آغاز یک ساعت جدید درسی می شود . قرار دادن گلدان در کلاس ها و راهرو ها ، توجه به فعالیت های ورزشیدانش آموزان ، اجرای برنامه های شاد و گنجاندن فعالیت های  فوق برنامه در میان درس ها و برگزاری اردو ها همگی از عواملی هستند که می توانند در تقویت روحیه دانش آموزان و افزایش ایمنی روانی آنان موثر باشند به عقیده روانشناسان رنگ اشیاء ، فضا ولباس افراد تاثیر مستقیمی در برقراری ارتباط شخص با آنان دارد بارها کوشیده ایم با فرد ، فضا و یا حتی غذایی که می خوریم ارتباط برقرار کنیم اما نتوانسته ایم زیرا این دقیقا تاثیر رنگ آنان بر روان ماست . از این رو تا زمانی که دانش آموز نتواند خود را با فضای کلاس ، اشیای داخل آن میز و نیمکت ، لباس معلم و مانند آنها تطبیق دهد نمی تواند از حضور در کلاس درس لذت ببرد و در فضای آن احساس آرامش کند . به همان میزان که رنگ قرمز محرک و شادی بخش است ، رنگ آبی ایجاد آرامش می کند و احساسی آمیخته با صلابت و شکوه در فرد ایجاد می کند و رنگ صورتی مهربانی و عطوفت ایجاد می کند و... در نتیجه استفاده از لباس های مدل دار و ترکیبی از چند رنگ شاد و رنگ آمیزی علمی فضا در مدارس بر شادی دانش آموزان خواهد افزود .

2-5- تاثیر رنگ های مختلف بر خلاقیت

2-5-1- رنگ قرمز : رنگ قرمز یکی از سه رنگ اصلی است که بسیار هیجان انگیز و اعتماد آفرین است و

اغلب ، خطر و آتش را تداعی می کند . در ضمن حواس را تحریک کرده و انرژی های متمرکز ، جاه طلبی ، شهامت و اشتها را افزایش می دهد . قرمز ، رنگی است هیجانی و ذهن منطق گرا را به زانو در می آورد . این رنگ ، انرژی مهار نشده ای است که موجب افزایش خلاقیت ، انرژی و شادابی در زندگی می گردد . رنگ قرمز در معماری کلاس های درس ، کاربردی ندارد ؛ زیرا دیوارهای قرمز کودکان را آشفته حال و بد خلق می کند و به علت روح هیجانی که در این رنگ نهفته است ، کودک را از حالت آرام خارج کرده و به جنب و جوش و نا  آرامی می کشاند و از تمرکز او جلو گیری می کند ؛ لذا بهتر است از رنگ قرمز در فضای کلاسی استفاده نشود اما می توان از این رنگ در محیط های بازی ، نمایش و ورزش استفاده کرد.

2-5-2- زرد :

 در میان رنگها ، زرد بالاترین باز تابش را داشته و محرک فکر است. این رنگ ، سمبل طبیعی

آگاهی و روشنی است و روی ضمیر انسان ، خلاقیت و مثبت اندیشی او اثر می گذارد به طوری که مثبت بودن را تداعی می کند ؛ ولی در عین حال ، معانی منفی زیادی دارد . زرد یکی از رنگهای اصلی است که با فعالیت های ذهنی تداعی دارد و هوش و کنجکاوی فرد را تقویت می کند .بنابراین با نماد سرعت ، به ویژه سرعت تفکر و تصمیم گیری در ارتباط است و تمرکز حواس را بالا می برد .

2-5-3- لیمویی:

 لیمویی یکی از رنگ های خانواده زرد می باشد که نشان دهنده شخصیت مثبت و زود فهمی است . در ضمن ترکیب آن با آبی آسمانی نشانگر ذهن باز ، فهم زیاد و درک بسیار شفاف است . لازم به تذکر است که رنگ زرد تقابل ویژه ای با خاکستری که رنگ خنثی است دارد ، لذا برای حذف معانی منفی آن ، از رنگ خاکستری و خانواده آن استفاده می شود.

توجه :رنگ زرد در دکوراسیون داخلی ، فضا را روشن و شاد می سازد ولی مشاوران و مدد کاران اجتماعی که سرو کارشان با کسانی است که از لحاظ احساسی ، آسیب پذیرند باید در انتخاب این رنگ با احتیاط عمل

کنند ، زیرا این رنگ هم برای احساسات خوب و هم برای احساسات بد بسیار تحریک کننده است. لازم به ذکر است که طراحان اتاق های آموزشی هم از این امر مستثنی نبوده و باید در انتخاب رنگ فضای آموزشی توجه لازم را داشته باشند.

2-5-4- نارنجی:

 رنگ نارنجی ، مخلوطی از قرمز و زرد است وگفته شده  شوق را با استعداد ترکیب میکند . درضمن رنگ، یادگیری ، آزمایش ، قضاوت ، پذیرش یا رد مطلب هم هست . نارنجی احساسات متلاطم و هیجانی را تسکین می دهد وبرای رسیدن به آرامش بسیار مؤثر است چرا که قسمت زرد آن ، با خنثی کردن انرژی و هیجان رنگ قرمز ،  انجام این فرایند را بصورت عقلانی ومنطقی تضمین می کند .  قرار گرفتن درمحیط نارنجی ، افق دید  و فکر را  وسیع تر  کرده  و رنگی  انقلابی بشمار می رود ، چرا که پشتکار و پروژه های  رسیدن به گام های موفقیت آمیز را ترسیم می کند . درستاره شناسی ، نارنجی با علامت شیر(مرداد) ارتباط خاصی دارد و به تقویت ایده آل های دوستانه واجتماعی ، خلاقیت و خود شکوفایی کمک می کند. در رنگ نارنجی، حسی مستتر شده که می تواند بر حمله های غیرمنطقی  و ترس ها پایان دهد . رنگ نارنجی ، رنگی زنده  و قوی است و بهتر است با رنگ هایی همچون رُسی یا زردآلویی مخلوط شود تا اتاق را از حالت پرتنش خارج کرده

و به محیطی آرام و دوستانه تر تبدیل کند. از آنجا که نارنجی رنگی است محرک، برای فضای آموزشی در

مقطع دبستان بسیار ایده آل است ، چرا که از یک طرف دانش آموز را سرزنده، نیروبخش، گرم و آرامش طلب می کند واز طرف دیگر از خواب آلودگی و بی علاقگی کودک مخصوصا درساعات اولیه صبح جلوگیری می کند.

2-5-5-سبز:

 رنگ سبز می تواند در درون ساختار روان شناختی ما تعادل کامل ایجاد کند و در بین همه رنگ ها ازهمه آن ها خوشایندتر است، زیرا چشم برای تمرکز کردن روی آن هیچ نیازی به تنظیم شبکیه ندارد. روان شناسان بر این عقیده اند که سبزحالتی از نگرش مثبت را ایجاد کرده و چون به رنگ های طبیعت، بیشتر سروکار دارد احساس ثبات و امنیت را در ما تقویت می کند. البته رنگ سبز درتُن های متفاوت، نمادی متفاوت دارد .

2-6- رنگ سبز در تُن های متفاوت

2-6-1- سبز یشمی:

در این رنگ، آرامش روحی نهفته شده  و فراست  وهشیاری فرد را بالا می برد. سبز به انسان کمک میکند تا اسرار نهان جهان هستی را بهتر درک کرده و به او بینش فلسفی همراه با عقل سلیم عطا کند. کسانی که سبز یشمی را دوست داند بطور ذاتی روشن بین ومنطقی هستند.

2-6-2- سبز تیره:

 سبز تیره نشان دهنده قابلیت اعتماد (اعتماد پذیری) است و فردی که این رنگ را دوست دارد ، دارای شخصیت با ثباتی است که در بحران ها می تواند بدون دستپاچگی کنترل اوضاع را در دست گیرد. در چنین اشخاصی عقل، منطق و ذهنیت واقع بین از خصوصیات درونی آنان زاییده شده است . درضمن اختلاط سبز تیره با آبی آسمانی، آزادی اندیشه و خلاقیت رانشان می دهد.

سبز، یک رنگ ثانویه است که از ترکیب دو رنگ متضاد زرد  وآبی بدست می آید . این رنگ چون با طبیعت در ارتباط است، رنگی متعادل محسوب می شود و به آرامش روحی  و اعصاب کمک کرده  و محیطی آرامش بخش را ایجاد می کند. سبز برای دکوراسیون اتاق های مطالعه ، فضاهای آموزشی ومکانی که به تمرکز احتیاج دارد با اهمیت بوده و رنگ ایده آلی محسوب می شود. این رنگ به اتاق و کسانی که در آن فضا قرار دارند، آرامش متعادلی می دهد. اگر سبز را با انواع کرم وسفید مخلوط کنیم و در رنگ آمیزی اتاق وفضای آموزشی و مکانی بکار بریم، فضای آرامش بخش وتفکر آمیزتری خواهیم داشت و اگر با رنگ قرمز ترکیب شود، به شکوفایی خلاقیت افراد در آن فضا پرداخته واز خود ترکیبی  قوی می سازد. رنگ آبی با رنگ سبز ترکیبی

دلنشین و هماهنگ دارند که در طبیعت به صورت گل های آبی در میان شاخ وبرگ های سبز پدیدار شده است. این دو رنگ به کلاس، فضایی متعادل وآرام داده و به تقویت تمرکز افراد می انجامد که برای اتاق های مطالعه بسیار ایده آل است. بطور کلی تلفیق این دورنگ، آرام بخش ومتمرکز کننده حواس است . قرمز، صورتی و زرد، هم در ترکیب رنگی یا آبی، همراهان بسیار عالی محسوب می شوند و می توانند هر کدام از سردی رنگ آبی بکاهند.

2-6-3- آبی:

آبی، یکی از رنگ های اصلی است که به  رنگ حقیقت شهرت دارد. این رنگ نشانگر ذهن عالی و هوش سرشار است و با احساسات  و معنویت در ارتباط است. این رنگ آرام، آرامش بخش وتسلی دهنده است. اگر کسی بیش ازحد احساس ناراحتی کرده و در آستانه خشم و اضطراب قرار داشته باشد پوشیدن

لباس آبی، آرامش وهماهنگی ذهن او را افزایش داده، باعث بالا رفتن تفکر او می شود. بالاخره توانایی آرام کردن روح مشوش را داشته  و آرامش خیال  او را فراهم می آورد. (مانند حالتی که در اثر نگاه کردن به آسمان برای افرد حاصل میشود).  هنگامی که آبی به دو قسمت رنگ های تیره تر و روشن ترتقسیم می شود ، نشان دهنده نوع شخصیت در فرد است. فردی که به آبی تیره علاقه مند است ، قابل اعتماد ، عاقل وجسور خواهد بود و چون با تمرکز شدید روی عقل ومنطق حرکت میکند، ممکن است احساساتش تحت الشعاع قرار گرفته، آن را از دست بدهد ویا ضعیف تر عمل کند. برعکس، افرادی که به آبی روشن علاقه دارند، ذاتا هنرمند و فرهیخته هستند. این تیپ افراد را بیشتر افراد هنرمند ،طراح، نویسنده و هنرپیشه تشکیل می دهند که در فعالیت های خلاقانه شرکت دارند.رنگ آبی، تخیل فعال و حتی در بعضی موارد بیش از حد خلاق را القا می کند. از آنجا که رنگ آبی کیفیتی سرد و رسمی دارد، فضا را به آرامش می کشاند و البته از حالت دوستانه وگرمی بخش دور می کند. لذا بهتر است در فضاهای آموزشی و کلاس، این رنگ را با تلفیق رنگ های دیگر استفاده کرد.

2-6-4- بنفش و ارغوانی:

 بنفش، ترکیبی از قرمز وآبی است که یکی از معنوی ترین رنگ ها بشمار می آید و نشانگر هماهنگی بین عقل واحساسات ومرز بین معنویات ومادیات محسوب می شود. این دو رنگ در سمبولیسم رنگ ها تفاوت چندانی ندارند به همین منظور در یک قسمت قرار می گیرند. این دو رنگ با تفکر عالی، درک روحی و توانایی های مرتبط هستندو در تلفیق این دو رنگ،تُن های مختلفی به چشم می خورد که هر کدام بیانگر خصوصیت روحی افراد است.

 

 

2-6-5- ارغوانی مایل به آبی:

این رنگ کمال گرایی ،ایده آلیسم، انسان گرایی و تفکر فلسفی را تقویت می کند. کسانی که این ترکیب ر دوست دارند  افرادی پر احساس و خوش فکرند و دارای حس ششم قوی ای هستند. ارغوانی روشن ، رنگی است که در تصمیم گیری با تفکر ومنطق در ارتباط است. همانطوری که گفته شد عناصر تشکیل دهنده رنگ بنفش، قرمز وآبی هستند. امتزاج این دو رنگ با بنفش، سردس وگرمی خاصی را در محیط ایجاد کرده که رنگ قرمز،گرمی فضا و رنگ آبی، سردی آن را بیشتر می سازد، لذا طیف های کم رنگ بنفش به فضا و محیط آموزشی، آرامش، روحیه وشادابی را تلقین می کند، ولی لازم به ذکر است که قرار گرفتن به مدت طولانی در فضای صرف بنفش، سبب افسردگی می شود، زیرا انرژی های آن به قدری قوی است که ذهن نمی تواند بار اضافی آن را تحمل کرده و از خود واکنش نشان می دهد. پس بهتر است در طراحی فضاهای آموزشی، رنگ بنفش را با رنگ های سفید، سبز ویاسی ممزوج کرد.

شایان ذکر است که بدانیم غریزه ایجاد هارمونی و هماهنگی در استفاده از رنگ ها، هدیه ای است که در برخی

افراد، از بدو تولد بطور ذاتی نهاده شده است ، ولی کسانی که از این خصوصیت برخوردار نیستند هم می توانند قوانینی را که در مورد مدیریت رنگ ها بیاموزند و بکار گیرند. برای مثال سایه ها، توناژها وته رنگ ها به خاطر ارتباط تصویری طبیعی شان در کنار هم می نشینند و قوانین ساده ای را به وجود می آورند که می توان آن ها را با هم مخلوط و هماهنگ کرد . دنیای رنگ ها ، آنقدر سریع و پر جاذبه است که مورد توجه و استفاده همگان قرار می گیرد.

2-7- مدرسه خوش رنگ :

طراحی محیط از نظر نور و رنگ یکی از عوامل بوجود آورنده ایمنی روانی در مدارس است ، زیرا نور و رنگ واکنش های انسان را تحت تاثیر قرار می دهد و واکنشهای مثبت و منفی به دنبال خواهد داشت . نباید از یک رنگ برای تمام قسمتهای محیط آموزشی استفاده شود و باید با توجه به کاربرد فضا ، رنگ مناسبی برگزید .

رنگ های اصلی برای محیط آموزشی کودکان مناسبترند . بیشتر مردم و حتی آموزگاران بر این باورند که اتاق های رنگ آمیزی شده با رنگهای اصلی محیط یادگیری بهتری را برای دانش آموزان فراهم می کند ، ولی باید گفت در مورد این طرز فکر هیچ پژوهش و بررسی معتبری انجام نگرفته است . آن چه ما می دانیم این است که کودکان به طور شگفت انگیزی حساس اند و به تفاوت های جزئی رنگ و نور پاسخ می دهند وقتی قرار باشد از یک جعبه مداد رنگی که 100 مداد رنگی دارد ، رنگی را انتخاب کنند ، بچه ها بیشتر به رنگ های

 طبیعت و رنگ هایی که به درجات رنگ پوست انسان نزدیک اند ، توجه نشان می دهند و این در حالی است که درجات مختلف رنگ پوست انسان کاملا از دایره رنگ های اصلی خارج است . رنگ های اصلی ممکن است تند و پر رنگ به نظر برسند ولی بهتر است در محیط های آموزشی به مقدار کم از آن ها استفاده شود .

رنگ های خنثی بهترند . بیشتر مردم به نادرست بر این باورند که رنگ های خنثی مناسب ترین رنگ ها برای فضا های آموزشی اند ، چرا که این رنگ ها امکان تمرکز بیشتر دانش آموزان و آموزگاران را فراهم می سازد پژوهش نشان می دهد برای یادگیری بهتر استفاده دقیق از محرک های قوی سودمندتر است تا رنگ آمیزی با رنگ های خاکستری ، بژ ، سفید یا استخوانی . در معماری محیط های آموزشی ، دلایل کمی برای کاربرد رنگ های کاملا خنثی وجود دارد بهتر است از رنگهای روشن استفاده شود چون اتاق ها بزرگ تر به نظر می آیند بهتر است از بیشترین سطح های سقف و دیوار باری دستیابی به بالاترین میزان بازتاب نور استفاده شود . می توان با طراحی مناسب نور و استفاده از بازتاب سطح های مجاور تا 25 درصد از شمار چراغ ها کم کرد .

این درست است که رنگ های روشن می توانند اتاق را بزرگ تر نشان دهند اما دستیابی به باز دهی نور و داشتن فضایی که بزرگ تر به نظر برسد دلیل محکمی برای استفاده همیشگی از رنگ روشن به شمارنمی رود

کاربرد رنگ های تیره در محل های مناسب و حساب شده می تواند به تنوع بیشتر و خلق فضای جذاب کمک کند دیوار های رنگی در انتهای کلاس ، دانش آموزان را به درون فضا فرا می خواند می توان با طراحی مناسب نور و رنگ در فضاهای آموزشی ، حس پویایی و حرکت پدید آورد .

2-8- تاثیر رنگ بر یاد گیری

در بالا بردن کیفیت آموزشی موضوعی که می توان آن را با شاخصه هایی همچون تمرکز ، ثبات و تداوم در یادگیری ، ایجاد محیطی شاد برای بالا بردن انگیزه های آموزشی و...سنجید ، اعتقاد به تاثیر فرم ها و اشکال و رنگ ها در فضای آموزشی که مسئولان امر نباید از آن غافل شوند .

2-9- کاربرد رنگ در ایجاد نظم فکری و بصری

تعادل و هماهنگی منجر به نظم فکری و بصری میشود و عدم تعادل لطمه جبران ناپذیری بر آرامش روح فرد و به دنبال آن جامعه خواهد زد در این مورد باید گفت رنگ های خوشایند برای چشم ، رنگ های منظم هستند . بی نظمی انسان را زنج می دهد ، رنگ های آشفته روان را دچار انقباض و آشفتگی می کند .

و در آخر این که همان طور که می دانیم اطفال پس از 6-5 سالگی قدم به مدرسه می نهند و قسمت مهمی از سال های زندگی خود را که مصادف با رشد جسمی ، عاطفی و روانی آنان است ، در مدرسه می گذرانند ، هم چنین برخورد این دوره سنی با زمان سریع و حساس رشد و تکامل جسمی ، روانی ، عاطفی یعنی دوران

بلوغ از دلایل دیگر اهمیت این دوره می باشد . دوران مدرسه دوران سازندگی است و بیشتر عادت و طرز تلقی ها ، برای تمام عمر در این دوران کسب می شود . هم چنین دانش آموزان به عنوان پذیرنده و انتقال دهنده مطالب آموزشی آن چه که در مدرسه آموخته و به خانه خود منتقل می کند که این امر می تواند تاثیرات مثبتی بر خانواده اونیز داشته باشد .

 

 

فصل سوم

 

تاثیر فضاهای آموزشی بر خلاقیت کودکان

 

3-1- خلاقیت چیست ؟

خلاقیت از اصول مهم یادیگری است که توجه به آن اهمیت بسیاری دارد . خلاقیت قابل پرورش و رشد است و یک فعالیت فکری و ذهنی است که بعنوان یک نیاز عالی بشری همواره برای انسان در طول زندگی و در تمامی ابعاد مطرح بوده است . بیشتر اوقات ، مردم کلمه خلاق را با کلمات پر استعداد و باهوش هم معنی می دانند و تصور آنان این است که کودک با استعداد و باهوش ، لزوما خلاق است ، یا این که خلاق از هوش بالایی برخوردار می باشد . هر چند کودکان باهوش ، استعداد بالقوه بیشتری دارند تا راه های خلاقانه به کار برند اما خلاقیت همان استعداد و هوش نیست . برای خلاقیت تعاریف متفاوتی ارائه شده است یکی از این تعاریف این گونه بیان می کند :که خلاقیت ، حل یک مشکل یا سلسله ای از مسائل کوچک و بزرگ است . در تعریف دیگری منظور از خلاقیت ، تحولات دامنه دار و جهت دار در فکر و اندیشه انسان هاست ، بطوری که فرد توانایی ترکیب عوامل قبلی به طرق جدید را به دست می آورد . خلاقیت یک فرایند ذهنی است مرکب از قدرت ابتکار و انعطاف پذیری . خلاقین فرایندی است که بر مبنای استعداد ، آموزش و تفکر استوار است . خلاقیت ، گسترده وسیعی از مسایل کوچک روزانه تا پیشرفت های مهم تاریخی در علوم ، ادبیات و هنر را در بر می گیرد و بر خلاف نظر عمومی ، هر فرد با توانایی های شناختی معمولی ، با مقداری تلاش می تواند از خود خلاقیت به خرج دهد کودکان در سنین مختلف ، انواع متفاوتی از رفتارهای خلاقانه را از خود نشان می دهند .

3-2- هوش و خلاقیت :

گلیفورد با تحقیقات فراوان به این نتیجه رسید که توانایی های فکری انسان را نمی توان در یک بعد خلاصه کرد و آن را هوش نامید به نظر او برخی از خصیصه های فکر انسان مستقیما در ظهور خلاقیت موثر است . روانی جریان فکر و انعطاف پذیری قوای فکری از این خصیصه ها هستند که تشکیل تفکر واگرا می دهند . تفکر واگرا یعنی دور شدن از یک نقطه مشترک که همان رسم و سنت و عرف اجتماع است و تفکر همگرا یعنی نزدیک شدن به آن نقطه . البتهد تنها هنگامی که تفکر واگرا به نتیجه مثبت و ثمر بخشی منتهی می شود ، خلاقیت نام دارد .

گلیفورد معتقد است که خلاقیت یعنی استعداد واگرا ، ارائه راه حل های جدید و منحصر به فرد اما در این مسیر تفکر همگرا هم موثر است و نباید از ترویج تفکر همگرا غافل شویم . جایی که تفکر واگرا پرورش داده می شود تفکر همگرا نیز پرورش می یابد بسیاری از افراد موفق اجتماع از هوش خوبی برخوردارند ولی از تفکر واگرا و خلاقیت بهره نبرده اند . اما کسانی که خلاق هستند اگر بسیار تیز هوش نباشند از هوش خوبی

برخوردارند برخی از پژوهشگران بر این اعتقاد هستند که میزان معینی از هوش برای ظهور خلاقیت لازم است ولی بعد از این میزان که همان آستانه خلاقیت است رد و ظهور خلاقیت بستگی به عواملی به جز هوش دارد که از مهمترین آن ها می توان ساخت شخصیت فرد و وضیعت محیطی و اجتماعی و فضایی که کودک در آن

پرورش می یابد نام برد .

3-3- طراحی فضایی مناسب برای کودکان

در سال های اخیر ، تحقیقات بسیاری انجام شده است که از میان عوامل متعدد تاثیر گذار در رشد خلاقیت کودکان ، شیوه های آموزشی ، جنبه های عاطفی – شناخت کودکان و نیز مسائل تربیتی مورد بررسی قرار گرفته اند ؛ اما به تاثیر کیفیت فضای معماری در پرورش خلاقیت ، کمتر توجه شده است . پژوهش ها نشان می دهند در دوران کودکی قابلیت ها و خلاقیت کودکان پایه گذاری می شود و بهترین زمان پیشرفت برای خلاقیت و تخیل در فاصله سنی 2 تا 10 سال روی می دهد . کودک طی این سالها از محیط تاثیر بیشتری می پذیرد و در مورد محیط خود به طور طبیعی کنجکاو است ، بنابراین ایجاد منظر محیط طبیعی دررشد خلاقیت موثر است . وجود گیاهان در فضای داخلی بر خلاقیت و فرایند خلاقیت تاثیر گذار هستند . همچنین شکل و اندازه فضاها می تواند زمینه ساز تجمع افراد شود و گروهایی برای تعاملات و روابط اجتماعی پدید آورد . میزان و نوع ارتباطات گروهی در روند خلاقیت تاثیر مثبت دارد . پس طراحی فضا ( از نظر شکل ، اندازه و عملکرد ) طوری که میزان ارتباطات را افزایش دهد و بر کیفیت این تعاملات تاثیر مثبت داشته باشد ، بر رشد خلاقیت نیز تاثیر گذار است . به علاوه استفاده از آثار خود کودکان و آثار هنرمندان برجسته در تزیین فضا و ایجاد محیطی که امکان رها کردن کار ( اثر کودک ) را از روزی به روز دیگر فراهم کند ، نیز در روند رشد خلاقیت کودک تاثیر مثبت دارد .

همچنین یکی از منابع مهم الهام برای معماری کودکان شناخت رفتار و واکنش های کودکان است . کودک برای رشد ، قبل از هر چیز به ارضای عاطفی و احساس پیوند با محیط فیزکی و اجتماعی خود نیازمند است . بنابراین مشخصه محیط مناسب ، وجود محرک ها و انگیزه های لازم ئ منطبق با هر مرحله رشد کودک است.

مسئله مهم دیگر وضوح وخوانایی محیط برای کودک است محیطی که به سهولت درک شود . بنابراین معماران باید فارغ از محدودیت های طراح ها و نقشه های شهر سازی تخیلات کودکی را در ذهن ایجاد کرده و راه های به نمایش گذاشتن این تصورات و تخیلات را پیدا کنند .

 

 

3-4- رهیافت های طراحی برای کودکان

با توجه به علایق کودکان باید نکات زیر را در نظر گرفت: 1- کودکان فضاهای بزرگ را برای فعالیت های

پرتحرک و فضاهای کوچک را برای خلوت گزینی دوست دارند. 2- طبیعت ( خورشید، آب ، آتش ، گیاهان ، حیوانات ) را دوست دارند و به کشف قوانین طبیعی تمایل دارند . 3- فضاهایی برای بازی تخیلی نیاز دارند که از این طریق می توان باعث رشد اجتماعی آنان شد. 4- بهتر است مقیاس عناصری مانند درها ، پنجره ها و پله ها و ... را متناسب با ابعاد بدن آنان طراحی کنیم که احساس استقلال در انجام کارهایشان را داشته باشند. 5- زمین های بازی ماجراجویانه برای طبیعت کنجکاو و فعال کودکان لازم است زیرا که آنان به تخریب کردن و ساختن علاقه دارند. 6- ایجاد فضاهایی که بتوانند روی درو دیوار و کف آن نقاشی کنند.

3-5- دریافت حسی و هوشی فضای معماری

    فضا و ساختمان باید با روحیه ی کودکان و نوجوانان رابطه ی خطی ، رنگی و شکلی داشته باشند . معماری برای سنین مختلف کودکان خصوصیات متفاوت دارند . معماری برای کودکان یک تا سه ساله باید آسان ، سهل و بدون ریزه کاری باشد تا کودک سریع وضعیت فضا را درک کنند و نورپردازی های ساده داشته باشند . و از تضادهای رنگی پرهیز کرد. معماری برای کودکان 4 تا 6 ساله باید در عین واقع گرایی ، خیال انگیز باشند. از تضاد و تناقض به صورت محدود و مختصر می توان استفاده کرد. فرم ها باید ساده اما نه به سادگی محدوده ی قبل باشد . باید از رنگ های ملایم و لغزنده ، شاد و سبک استفاده شود نه از رنگهایی با چگالی زیاد و ضخیم . قواعد برای کودکان 7 تا 9 ساله کمی متفاوت است . آنان درک عمیق تر و ژرف تر نسبت به فضا دارند. مدرسه امکانات جدیدی را در این راه فراهم می سازد . کودک در ابتدا به واقع بینی ادراکی می رسد . یعنی چیزهایی را می کشد که می داند در شی مورد نظر وجود دارد و در سن 8 تا 9 سالگی به واقع گرایی بصری می رسد . او متوجه می شود که واقعیت اشیا با تصویر ظاهری آنان فرق دارند. برای این سنین رنگها را می توان عمیق تر کرد و تعداد و انواع آن را توسعه داد. طراحی برای کودکان 10 الی 12 ساله که در آخرین مرحله ی کودکی قرار دارند کمی سخت است زیرا او لحظه ی خود را بزرگ می داند و لحظه ای کودک البته معمار باید توجه کند که مخاطب او هنوز کودک است و معماری تفکرانگیز و الهام بخش داشته باشد . و فضاهایی را با استفاده از تمهیدات بصری و هویتی معمارانه در آنان ایجاد کند که تفکر و تخیل در آنها باشد . فضاها می تواند رنگهای جدی تر و به صورت تک رنگ داشته باشند. البته بدون رنگهای تیره ، همچنین فضاهای باید القا کننده ی نوعی حرکت جنبش ، پرواز و زندگی باشد ، پویا باشد و مخیله را به اوج های جدیدی برساند.

3-6- رابطه ی خلاقیت و آموزش و پرورش

     موقعیت و شرایط محیط آموزشی از جمله عواملی است که باخلاقیت کودکان و نوجوانان ارتباط مستقیم دارد ، تاثیر محیط آموزشی برخلاقیت از جنبه های متفاوتی مانند شرایط فیزیکی ، روابط عاطفی بین افراد ، زمینه های علمی و یادگیری ، طرز نشستن ، انگیزه ی کار و ... است. نقش مدیر از حیث ایجاد فضای صمیمانه و مملو از امنیت عاطفی و به معنای واقعی علمی ، فعال و مناسب برای یادگیری بر پرورش خلاقیت تاثیر زیادی دارد. علاوه بر نقش مهم مدیر ، معلم نیز نقش کلیدی ایفا می کند. رابطه ی عاطفی با دانش آموزان و رابطه ی آموزشی و یادگیری معلم دو جنبه ی مشهود تاثیرگذاری او در فرایند پرورش خلاقیت است . خلاقیت برای شکوفایی نیازمند توجه و سیاستگذاری آموزشی و تربیتی نظام تعلیم و تربیت است از طرف دیگر ، آموزش و پرورش به مثابه ی محور و کلید توسعه و سعادت بشر نیازمند مغزهای متفکر و ابداع کنندگان روشهای نو برای حل مشکلات جامعه ی انسانی است که گردانندگان آن را نظام آموزشی ، تربیت می کند.

3-7- مدرسه و خلاقیت

     مدرسه نقش بسیار مهمی در شکوفایی و باروری خلاقیت دانش آموزان ایفا می کند. مدرسه می تواند تفکر خلاق را پرورش دهد و افرادی کاوشگر ، آفریننده ، نوآور و مولد تربیت کند. مدرسه به عنوان واحد عملیاتی نظام آموزشی و به عنوان مکانی که تعلیم و تربیت رسمی در آن جریان دارد ، می توان قدرت اندیشه و مهارت ذهنی دانش آموزان را چنان تقویت کنند که بتوانند برای دست یافتن به راه حل های مناسب و واقع بینانه ، به خلق ایده های نو بپردازند. به طور کلی فلسفه ی دیدگاه ها و روش هایی که در مدرسه استفاده می شوند و جو و شرایطی که بر آنها حاکم است تاثیر زیادی بر تفکر خلاق دارد. یک مدرسه که برنامه ی مرتب اعضای متعهد و معلمان مسئول دارد ، بهترین محیط برای پرورش خلاقیت دانش آموزان است . برای اینکه مدرسه بیشترین نقش را در پرورش خلاقیت داشته باشد ، روانشناسان پیشنهاد کرده اند مسایلی که در مدرسه به یادگیرندگان ارایه می کنند ، طبقه بندی شود و دستاوردهای خلاق آنان مورد تشویق قرار گیرد. همچنین مدارس نباید تجارب کودکان را به موارد به خصوصی محدود کنند ، همچنین مدارس باید نسبت به اختلافات فردی یادگیرندگان با احترام برخورد کنند و در پرورش استعدادهای ویژه ی آنها بکوشند .

3-8- نقش محیط کلاس در پرورش خلاقیت

     محققان معتقدند همه ی انسان ها در کودکی از استعداد خلاقیت برخوردارند ، اما نبود محیطی مناسب ، بی توجهی به این توانایی و عدم تقویت آن مانع ظهورش می شود. محیط  مساعد برای ایجاد رفتارهای خلاق را می توان از راه های گوناگون به وجود آورد و باید آن را براساس اصولی بنا کرد که به رفتار خلاقانه منجر شود. محیط یا جوی که به تحقق چنین هدفی می انجامد باید 3 عامل فیزیکی ، عامل فکری- عقلانی و عامل

عاطفی را مدنظر داشته باشد .

الف) عامل فیزیکی

     ساختار فیزیکی کلاس ، می تواند در تسهیل فرایند یادگیری خلاق نقش بسیار مهمی ایفا کند.فضای کلاسها باید طوری ترتیب داده شود که موجب برانگیختن قوای خلاق دانش آموزان شود. و معلم بتواند انواع فعالیت های مجازی را در که در نظر دارد ، انجام دهد. هریک کلاس های موجود را می توان به طریقی سازمان داد که بتوانند فضایی را که لازمه ی بروز خلاقیت است ، برای دانش آموزان فراهم کنند. قرار دادن محرکات بصری در کلاس ، ترتیب چیدن میز و صندلی ها و اختصاص فضای لازم برای فعالیت دانش آموزان ، از جمله مواردی هستند که باید به آنها توجه کرد. عامل مهم دیگر ، برای فراهم کردن جو فیزیکی کلاس ، پیش بینی وسایلی نظیر : تخته ماهوتی ، میز ، قفسه و جعبه مقوایی. در واقع هر آن چه که بتوان از آن برای مهم تر جلوه دادن نمایش اختراعات و آثار شاگردان استفاده کرد ، به تحقق این منظور کمک خواهد کرد.

ب) عامل فکری – عقلانی

     به طور کلی ساختار فکری کلاس زمانی می تواند موجب رشد خلاقیت دانش آموزان شود که نیروی تفکر و اندیشه را در آنان تقویت کند. به این منظور ، معلم باید مسایلی را در کلاس طرح کند که به تحقیق و تامل نیاز داشته باشند. جو عقلانی مطلوب آن است که بتواند دانش آموز را برانگیزد. در واقع ، انگیزه هایی که به دانش آموزان یک کلاس داده می شود ، در آغاز حتما باید به موفقیت بینجامد ، از این طریق ، دانش آموز وادار می شود به کوشش های خود ادامه دهد ، ریسک کند ، تجربه کند و در رویارویی با مسایل پیچیده ، شورو اشتیاق بیشتری به خرج دهد.

ج) عامل عاطفی

    ساختار عاطفی مناسب در کلاس ، می تواند توانایی خلاقیت را در همه ی دانش آموزان شکوفا سازد. جو عاطفی ، آن است که دانش آموزان در آن احساس امنیت کنند و قادر باشند نسبت به محرک های فیزیکی و عقلانی ارائه شده از طرف معلم و همسالان ، واکنشی مطلوب از خود نشان دهند. یکی از اساسی ترین قدم ها در این زمینه ، پرورش حس کنجکاوی است. از نمودهای بارز و اساسی کنجکاوی ، سوال کردن و یافتن پاسخ است. برای تقویت کنجکاوی ، ایجاد فرصت تجربه و تحقیق ضروری است . دانش آموز باید بتواند به مشاهده ، آزمایش و جستجوی محیط و اشیای اطراف خویش بپردازد. به طور کلی برای پرورش رفتار خلاق و جوعاطفی کلاس باید شرایطی فراهم آورد که دانش آموزان ضمن آن بتوانند احساس ارزش ، تعلق و قدرت کنند. آنان باید در این محیط اعتماد به نفس کسب کنند. سرگرم شدن و بازی و درگیری با پیچیدگی ، جنبه ی دیگری از جو عاطفی به شمار می رود که لازمه ی ظهور خلاقیت است. بنابراین معلمان باید با طرح مسایل و مفاهیمی

که به تدریج مشکل می شوند ، زمینه ی درگیری فکری را برای دانش آموزان فراهم آورند و آنان را به تلاش

و پشتکار برای حل مسایل و ابهامات تشویق کنند .

 

 

 

نتیجه گیری :

 


با توجه به اين که کودکان جمعيتي معادل نوزده ميليون و صد و سي هزار نفر را در ايران به خود اختصاص داده اند ، لذا اين بخش از جمعيت به عنوان سرمايه آينده کشورمان مطرح هستند و مهم ترين نقش را براي ساختن فرداي جامعه دارند . توجه به کودکان و به نيازهاي آن ها در محيط شهري ، اعم از آموزش و پرورش، رشد و تفريح مي تواند در زندگي فرداي آن ها تاثير به سزايي داشته باشد . فضاها ی آموزشی طراحي شده مناسب با ابعاد وجودي کودک مي تواند نقش بهترين استاد را براي تجربه کردن و آموختن درس هاي بزرگ زندگي همراه با ديگر جذابيت ها داشته باشد . اين فضاها پايه مناسبي براي شکل گيري ساختار اجتماعي آينده سازان جامعه خواهد بود .در این مقاله ، فضاهای آموزشی در دو بعد فیزیکی و فرهنگی بررسـی شـدند . در بعـد فیزیکی وسعت فضاهای آموزشی ، ارتبـاط فـضاهای آموزشـی بـا جامعـه ، انـواع فـضاهای آموزشی در مدرسه ، چیدمان کلاسهای درس ، و کتاب و کتابخانه از دید دانش آموزان مـورد بررسـی قـرار گرفت . نتایج پژوهش انجام شده نشان میدهد که یکی از مهمتـرین ویژگـیهـای فیزیکـی فضاهای آموزشی ، انعطافپذیری و تغییر الگوی کلاسها متناسب بـا روشهای جدید تدریس است . در روشهای جدید تدریس تاکید بر دانش آموز محـوری و همکاری گروهی گذاشته شده است .

 

 

 

آموزشگاه هنری رادین تبریز

ارائه مدرک بین المللی 

با مجوز رسمی از سازمان فنی و حرفه ای کشور

 

 

 



نظرات



برای ارسال دیدگاه باید وارد حساب کاربری خود شوید.
برای ورود به حساب کاربری خود اینجا کلیک نمایید.